1. Hoạt chất Spinosad là gì? Nguồn gốc và đặc điểm
Spinosad là hoạt chất trừ sâu sinh học có nguồn gốc tự nhiên, được chiết xuất từ quá trình lên men vi khuẩn đất Saccharopolyspora spinosa. Hoạt chất này là hỗn hợp của hai hợp chất chính là spinosyn A và spinosyn D, có khả năng tiêu diệt nhiều loại côn trùng gây hại phổ biến trong nông nghiệp như bọ trĩ, sâu tơ, sâu cuốn lá, nhện đỏ, ruồi giấm, kiến và nhiều loài khác.
Spinosad tồn tại dưới dạng bột tinh thể màu trắng, có mùi đất đặc trưng, không dễ hòa tan trong nước và dễ bị phân hủy dưới ánh sáng mặt trời và vi sinh vật, giúp giảm tồn dư thuốc trong môi trường và sản phẩm nông nghiệp. Gốc thuốc Spinosad thuộc Nhóm hoạt chất Spinosyns.
Thông tin chung về hoạt chất Spinosad
| Tiêu chí | Mô tả |
|---|---|
| Nhóm hoạt chất | Spinosyns (thuốc trừ sâu sinh học nguồn gốc vi sinh vật) |
| Nguồn gốc | Chiết xuất từ vi khuẩn Saccharopolyspora spinosa |
| Cơ chế tác động | Tác động trên hệ thần kinh côn trùng (kích thích thụ thể nicotinic acetylcholine và GABA), gây tê liệt và chết |
| Loại thuốc | Thuốc trừ sâu sinh học |
| Phổ tác dụng | Phổ rộng: bọ trĩ (thrips), sâu tơ, ruồi đục quả, sâu xanh, sâu khoang… |
| Tính chất nổi bật | Hiệu quả cao, an toàn với người – ít ảnh hưởng thiên địch, phù hợp nông nghiệp hữu cơ |
2. Cơ chế tác động của Spinosad trong thuốc BVTV
Spinosad tiêu diệt côn trùng qua hai con đường chính: tiếp xúc trực tiếp và đường tiêu hóa. Khi côn trùng tiếp xúc hoặc ăn phải hoạt chất Spinosad, hoạt chất sẽ tác động lên hệ thần kinh bằng cách liên kết với các thụ thể acetylcholine nicotinic và GABA trong tế bào thần kinh côn trùng. Điều này gây ra sự gián đoạn dẫn truyền thần kinh, khiến côn trùng bị co giật, tê liệt và chết sau 1-2 ngày.
Cơ chế này khác biệt với nhiều thuốc trừ sâu hóa học truyền thống, giúp hạn chế hiện tượng kháng thuốc và an toàn hơn cho các loài thiên địch cũng như môi trường.
3. Phạm vi sử dụng trong nông nghiệp
Spinosad được ứng dụng rộng rãi trong các sản phẩm thuốc BVTV để kiểm soát nhiều loại sâu bệnh hại trên cây trồng:
Danh sách cây trồng và đối tượng sâu bệnh kiểm soát bằng Spinosad
| Cây trồng | Đối tượng kiểm soát |
|---|---|
| Lúa | Bọ xít hôi, bọ trĩ, rầy nâu, sâu cuốn lá, sâu keo |
| Rau cải (bắp cải, cải ngọt) | Sâu tơ, sâu xanh, rệp muội |
| Cà chua | Dòi đục lá, sâu xanh, sâu khoang |
| Đậu tương | Rệp muội, sâu xanh |
| Xoài | Rầy bông, sâu ăn bông, rệp vảy, rệp dính |
| Cam, quýt | Rầy chổng cánh, nhện đỏ, sâu vẽ bùa |
| Sầu riêng, thanh long | Rệp sáp |
| Ớt | Bọ trĩ |
Spinosad có thể được sử dụng trên nhiều loại cây trồng khác nhau, từ cây lương thực, cây ăn quả đến rau màu và cây cảnh.
4. Dạng bào chế và cách sử dụng
Các sản phẩm thuốc BVTV chứa Spinosad phổ biến hiện nay bao gồm dạng:
- Dung dịch xịt (Suspension Concentrate – SC)
- Dạng bột hoặc hạt
- Viên nén hoặc hỗn hợp với các hoạt chất khác như Abamectin
Ví dụ, thuốc trừ sâu Spincer 480SC công ty Hợp Trí Sumit chứa 480g/l Spinosad được sử dụng phổ biến để diệt bọ trĩ trên dưa hấu, sâu tơ trên cải bắp với liều lượng pha 10-12,5 ml cho bình 25 lít nước, phun 400-600 lít nước/ha, thời gian cách ly 7 ngày.
Ngoài ra, sự kết hợp Spinosad với Abamectin (cặp sâu xanh sâu đục quả công ty VT NN Xuyên Á) trong dạng thuốc huyền phù đậm đặc (SC) giúp tăng hiệu quả trừ sâu đa dạng trên nhiều loại cây trồng với cơ chế tác động kép qua tiếp xúc và vị độc.
5. Ưu điểm vượt trội của Spinosad trong thuốc BVTV
- Nguồn gốc tự nhiên, thân thiện môi trường: Spinosad dễ phân hủy sinh học, không gây tích tụ tồn dư lâu dài trong đất và nước, phù hợp cho canh tác bền vững và hữu cơ.
- Phổ tác dụng rộng: Hiệu quả trên nhiều loại sâu bệnh miệng nhai và côn trùng chích hút như bọ trĩ, sâu tơ, rệp, nhện đỏ.
- An toàn với người và động vật có vú: Độc tính thấp, không gây hại cho người sử dụng và các loài động vật có vú khi dùng đúng liều lượng.
- Ít ảnh hưởng đến ong và thiên địch: Tuy nhiên cần phun thuốc vào thời điểm ong ít hoạt động để bảo vệ các loài thụ phấn quan trọng.
- Phù hợp với chương trình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): Có thể phối hợp với các biện pháp sinh học và hóa học khác để kiểm soát sâu bệnh hiệu quả, hạn chế kháng thuốc.
6. Lưu ý khi sử dụng Spinosad trong thuốc BVTV
- Luôn tuân thủ hướng dẫn sử dụng, liều lượng và thời gian cách ly trên nhãn sản phẩm để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
- Nên phun thuốc vào sáng sớm hoặc chiều mát để đạt hiệu quả tối ưu và hạn chế ảnh hưởng đến ong mật.
- Rửa sạch rau quả sau thu hoạch để loại bỏ dư lượng thuốc còn bám trên bề mặt.
- Không sử dụng Spinosad đơn độc để điều trị một số loại sâu như rệp và sâu thịt, nên kết hợp với các hoạt chất khác để tăng hiệu quả.
Kết luận
Spinosad là hoạt chất trừ sâu sinh học có nguồn gốc tự nhiên, được ứng dụng rộng rãi trong thuốc bảo vệ thực vật nông nghiệp nhờ hiệu quả cao, an toàn với con người và môi trường. Với cơ chế tác động đặc biệt lên hệ thần kinh côn trùng, Spinosad giúp kiểm soát hiệu quả nhiều loại sâu bệnh hại phổ biến trên cây trồng, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng nông sản. Việc sử dụng Spinosad đúng cách và kết hợp trong chương trình quản lý dịch hại tổng hợp sẽ là giải pháp bền vững cho ngành nông nghiệp hiện đại.
